We hebben moeite om vat te krijgen op het probleem, dat is ons allemaal duidelijk geworden het afgelopen jaar.
In mei was er een rondetafelgesprek waarin met elkaar besproken is waar we op dit moment staan en waarnaar we op weg (willen) gaan. De centrale vraag “wat maakt dat we Emmaus zijn” werd onvoldoende diepgaand besproken. Er heerst een soort vanzelfsprekendheid dat we “dat wel weten”. Hier oppervlakkig mee omgaan is een belangrijk deel van het probleem.
Als vervolg op de bijeenkomst hebben we gesprekken gevoerd met de meeste Emmausgroepen met als thema “wat maakt dat we Emmaus zijn”, een gesprek over onze kernwaarden en de bijbehorende praktijk. Inhoudelijk werd dan ook, opnieuw, duidelijk dat de kernwaarden vrij algemeen geformuleerd zijn. Zo algemeen dat de waarden op zich niet verbinden. Bij de uitwerking van de waarden in de praktijk is veel ruimte voor een lokale interpretatie. Daar waar nieuwe groepen ontstaan of een nieuwe generatie het stokje overneemt zie je dat de binding met het historische gedachtegoed veel minder sterk is. En dat daarmee ook de onderlinge binding verwatert. Daarbij bleek ook dat de in 2012 geformuleerde kernwaarden (op basis van het universeel manifest) best wel aan herformulering toe zijn.
Daar is ook een opzet voor gemaakt. We constateren dat ieder op zijn eigen locatie probeert te roeien met de riemen die men heeft en dat als een gegeven beschouwt. Naar een overkoepelende aanpak of analyse lijkt weinig vraag, de lokale autonomie is heilig. Of is er te weinig vertrouwen dat een gezamenlijke aanpak een meerwaarde heeft? We vinden het ook best lastig om onszelf ter discussie te stellen. Het lukt ons onvoldoende mensen er bij te betrekken die ‘van buiten naar binnen kijken’.
Ondertussen is de woon-werkgemeenschap in de Bilt omgevormd tot een vrijwilligersgroep die de winkel runt. Emmaus Prinsegracht stopt (tijdelijk?) met het bieden van woonruimte. Emmaus Eindhoven maakt op het nippertje, met steun van diverse collega Emmausgroepen en Emmaus Nederland, een doorstart. Emmaus Feniks zoekt zich een weg na enkele jaren van interne strubbelingen en rode cijfers, Emmaus Langeweg bloeit maar is erg kwetsbaar, etc.
Bij de zoektocht naar dragende krachten valt een ding erg op: zodra er een vacature is (zoals bij Emmaus Langeweg of Emmaus Feniks Tegelen) met de mogelijkheid betaald, uitwonend medewerker te worden, is er best wel een redelijke respons. In de jaren 70 en 80 was kiezen voor Emmaus ‘kiezen voor een manier van leven’; anno 2020 is dat niet meer zo. Nu zoeken mensen naar een zinvolle baan, met alle ruimte voor een privéleven. Sober leven, dienstbaar zijn, maatschappelijk idealisme waren jarenlang belangrijke thema’s waar mensen zich tot aangetrokken voelden; nu gaat het om persoonlijke ontwikkeling. Daarbij zijn mensen nog altijd bereid te werken aan maatschappelijke of sociale doelstellingen. Het gebeurt echter veel eerder uit een persoonlijk dan uit een collectief bewustzijn. Solidariteit is uiteindelijk gebaseerd op het gevoel dat je deel uit maakt van een groter geheel en dat je je wilt inzetten voor het gezamenlijk belang. Waar het gevoel ontbreekt deel uit te maken van een groep, klasse, orde, kerk of welk verband dan ook, vervalt het collectieve perspectief en de mogelijkheid te strijden voor gezamenlijke belangen. Dat is de realiteit waarin Emmaus zich overeind moet zien te houden. Daar ligt ook het grote belang van organisaties als Emmaus: tegen de stroom in roeien van de steeds verdergaande individualisering.
We moeten beseffen dat het afschudden van ideologische veren (zoals bijvoorbeeld de PVDA deed) ons verder weg brengt van onze missie: een rechtvaardige en leefbare wereld voor ieder mens. Juist daar waar enkel en alleen het individuele belang de hoofdtoon voert moet Emmaus een ander geluid laten horen. Daarvoor is het absoluut nodig dat we ook onze interne verbondenheid versterken en daar praktisch handen en voeten aan geven. Kortom we hebben nog een flinke weg te gaan en we dienen er ons van bewust te zijn dat de tijdgeest ons ondertussen niet mag inhalen, voor zover dat misschien niet al gebeurd is…
