Religieuze spiritualiteit in seculiere instellingen

Ulrike Gentner

Congres | Zaterdag 30 november 2019

Religieuze spiritualiteit in seculiere instellingen

Ulrike Gentner

Congres | Zaterdag 30 november 2019

[origineel]

1. (God vinden in alle dingen)

Om de Ignatiaanse spiritualiteit te begrijpen, geeft de jezuïet Alfred Delp ons een diep inzicht:

Zelden was mij dit ene zo helder en tastbaar: De wereld is van God zo vol. Uit elke porie van de dingen stroomt het als het ware naar ons toe, maar wij zijn vaak blind. We blijven in de goede en slechte tijden hangen en beleven ze niet tot aan de bron waar ze uit God voortvloeien. Dat geldt … voor alles wat mooi is en ook voor de ellende. In alles wil God ontmoeting vieren en vraagt en wenst het aanbiddende, toegewijde antwoord. ”

Hoe komt een mens er toe vanuit dit vertrouwen te schrijven? Zijn al onze dagelijkse gebeurtenissen godgevuld?
Op 17 november 1944 kon Alfred Delp deze regels in het geheim uit de nazi-gevangenis in Berlijn smokkelen. Hij vertelt over de “aanwezigheid van God in alle dingen” – ook in de gevangenis, met zijn handen vastgebonden, temidden van de terreur van het nationaalsocialisme en de nabije executie. Hoe komt Delp, wie wereldvlucht vreemd is, tot zulke moedige, mystieke uitspraken? “. Uit elke porie van de dingen stroomt het als het ware naar ons toe” ‘Dat zou mooi zijn’, zouden we willen uitschreeuwen. Hoeveel teleurstelling en inspanning, om nog maar te zwijgen van honger en onrecht in de wereld – en dan deze ervaring: De wereld is van God zo vol. Delp vond de bodem van de bron, het centrum en de volheid. Zijn diagnose geeft stof tot nadenken en bemoedigt – ook vandaag.

Vanuit ons Ignatiaanse standpunt vormen drie bouwstenen de basis, die Gods fundamentele boodschappen aan ons mensen vormt:

1.1. Jij, mens, bent OK

Pamplona / Spanje 1521, Ignatius ‘droom van een carrière als ridder is verbrijzeld. Een kanonskogel was niet genoeg om zijn heldhaftigheid in combinatie met perfectionisme te verdrijven.
Pas achteraf zag Ignatius dat zijn grote voorbeeld, Jezus, een andere weg was gegaan. Jezus plaatste zichzelf nooit boven anderen. Integendeel, hij respecteerde mensen op gelijke voet met hun goede en slechte kanten.

Toen had Ignatius een inzicht aan de oever van de Cardon River! Terwijl hij ontspande, begon hij plotseling verbanden te zien die voorheen voor hem verborgen waren gebleven. Het kwam bij hem op dat God de diepste en mooiste kern is van alle kosmische processen; dat God nooit buiten of afwezig is, maar daar in het ier en nu.

Ignatius begreep nu dat hij zich niet voor God hoeft te bewijzen. Hij besefte dat hij waardevol is omdat hij deel uitmaakt van een schepping waarvan God zei: het is goed! Hij had ingezien dat God niet bestraffend, of corrumpeerbaar door goede werken is. Je hoeft niet eerst waardigheid te verdienen. Hij hoorde God zeggen: jij bent OK!

Wat Ignatius hier begreep, is buitengewoon belangrijk voor seculiere organisaties: alleen wie zichzelf geliefd weet, kan oprecht van anderen houden. Deze houding wordt concreet wanneer men bewust keer op keer probeert te ontdekken wat goed en waardevol is in zichzelf, in andere mensen, in hun daden, gedrag en spreken, en aan hen over te brengen dat ze waardevol en waardigheid bezitten.

“Je bent ok” – voor veel collega’s van seculiere instellingen, ook voor katholieken, die vaak diep onzeker zijn, is dit ook belangrijk: “Wie ben ik eigenlijk?”, “Is mijn geloof juist?” Pas ik? Mag ik zijn wie ik ben?

De Ignatiaanse spiritualiteit is hier perfect: want wie zich geliefd voelt en vrij van binnen is, kan vrijheid mogelijk maken. Jij, mens, bent oké! God zegt “JA” tegen de wereld en tegen iedereen. De mens heeft waardigheid, ook al is hij niet volmaakt en eindig. Dat geeft steun, oriëntatie en bepaalt de houding. Een attitude hebben betekent handelen vanuit een kernovertuiging. Dit vormt het gedrag en de vormgeving van structuren en relaties in zelfs seculiere organisaties en interacties.

1.2. God zegt: ik ben hier!

Als er ruzie uitbreekt tussen kinderen bij de bushalte: God is daar.
Als een vrouw of moeder overlijdt: God is daar.
Als een bedrijf failliet dreigt te gaan en mensen worstelen met faalangst: God is daar.

God is overal daar – elk moment. Dus hoe weet ik of God er is? Hoe is dat bij U? Misschien kenmerkt verlangen uw relatie met God. Gods woord voedt in ons het verlangen – als een gitaarsnaar die God in ons stemt en bespeelt.

Daarop bouwen managers en medewerkers vanuit de Ignatiaanse geest:

Zij rekenen op God in het hier en nu.
Zij bevorderen een cultuur van opmerkzaamheid, van onderbreking, van samen luisteren naar heden en stem van God. Ja, men mag bijvoorbeeld bidden voor, tijdens en na vergaderingen, rustige momenten inbouwen. Wat zou Jezus zeggen over wat we op dit moment doen? En hoe past dat bij Jezus en mijn waarden en die van anderen?
De Ignatiaanse kunst van reflectie is meer dan alleen nadenken, ze heeft ook de ruimte van de stilte nodig die Gods stem en intuïtie een kans geeft.

Ignatiaanse spiritualiteit is een opgave voor de seculiere ruimte. We houden de vraag van God levendig, niet alleen theoretisch, maar we gaan uit van de reële aanname “God is er en houdt van je”. Wat betekent dat concreet in het nu? Dat betekent dat je mensen niet alleen moet laten die verlangen naar “meer” of dat er transcendentie is. Met hen een taal ontwikkelen die verder gaat dan schemata, maar wat betekent het concreet voor jou, voor mij? En ontdekken wat Gods claim zou kunnen zijn.

Dan is ook de onderscheiding van de geesten nodig. De Ignatiaanse spiritualiteit gaat ervan uit dat de motiverende krachten van de Geest van God in ons allemaal aan het werk zijn.

Wie ik ben en wat het leven voor mij betekent, beantwoord ik in de vele kleine en grote beslissingen in mijn leven. Het is niet ongebruikelijk dat een persoon een keuze maakt, niet op basis van een vrije beslissing, maar op basis van voorkeuren, dwanghandelingen en afkeer.

Bij alle interne processen zijn er twee cruciale vragen:

Waar word ik naar toe getrokken?
Waar voel ik me geroepen, beroepen?
Die vragen zijn gericht op de eigen kern, de innerlijke beleving, denken en voelen. Maar in ons leven zijn er veel stemmen van buiten en van binnen die ons in alle mogelijke richtingen willen trekken. Leren de geesten, de innerlijke teamleden en hun stemmen te onderscheiden en het verstand te gebruiken. Ignatius van Loyolas ‘onderscheiding van de geesten’ kan helpen om vrije keuzes te treffen. Hoe gaat dat? Samen met God – als met een goede vriend – naar de situatie te kijken (vergelijk de stappen op de kaart).

1.3. Ik heb je nodig!

God zegt tegen ons allemaal: ik heb je nodig! Volg mij! Ignatius hoorde deze roep van God in La Storta. In die tijd ging hij met de eerste jezuïeten naar Rome en had een visioen “… waarop Jezus zei: ‘Ik wil dat je ons dient.’

Laten we naar Jezus kijken: in de gelijkenis van de barmhartige Samaritaan heeft hij ons een opdracht getoond. Neem “dienen” serieus. Het gaat niet alleen om mij, het gaat om een bijdrage aan een rechtvaardige wereld, lokaal en globaal. Voor ons horen geloof en gerechtigheid bij elkaar, wat tot uiting komt in het programma van de voormalige generaal-oversten Aruppe en Kolvenbach. Bij ons educatieve werk besteden we aandacht aan de volgende punten en bevelen deze u ten zeerste aan.

BEWUSTZIJN – Bewustzijn betekent: aandacht intern en extern, ook spiritueel. Om vrij en wakker te blijven voor wat er echt toe doet, wat ik wil voor mezelf en voor God, die constant tegen me praat. COMPASSIE – Barmhartigheid betekent: openheid en solidariteit met anderen: empathie en verandering van perspectief.

Zo leidt mededogen tot BETROKKENHEID. God zegt tegen iedereen: je hebt een verantwoordelijkheid ten opzichte van je levenswijze en de wereld. Jezus volgen betekent naastenliefde op individueel niveau en toewijding aan gerechtigheid op structureel niveau – dat is het antwoord op het ‘Ik ben hier’ van de Vader. Bewustzijn, toewijding en mededogen breiden het instrumentarium uit en geven diepte en betekenis. Daar komen COMPETENTIE en CREATIVITEIT bij. Alleen de juiste mix van deze benaderingen helpt mensen om hun leven en hun organisaties te oriënteren.

Deze 5 C’s zijn een brug naar de seculiere ruimte, ook voor mensen die bewogen worden door soortgelijk ethos of bronnen.

Dat betekent: religie is niet exclusief, maar mensen van goede wil – ook uit andere tradities – vinden een plek voor ontmoeting en handelen.

2. De praktijk

Het educatieve werk is een uitstekende plek voor de praktische overdracht van deze spiritualiteit: maak je eigen ervaringen, verdiep je en geef het door, zij het in

De ontwikkeling van de organisatie in scholen, hetzij in particuliere hand hetzij in staatshand
Leiderschapscursussen voor leiders van kerkelijke instellingen, ziekenhuizen en seculiere bedrijven die een op waarde gebaseerde toegang bepleiten of die op zoek zijn naar nieuwe wegen
Openhaard-avonden voor leidinggevenden in de verbinding van economie en kerk voor een verandering van perspectief en die het verschil willen maken
Oefeningen in het dagelijks leven voor mensen die onderbreken, aan het hamsterwiel ontsnappen en meer hun eigen centrum willen vinden.

3. Afronding

Ik geloof dat U of mensen in seculiere organisaties, gebaseerd op de drie bouwstenen

Je bent OK – wetende dat je geliefd bent, wat je van binnen vrij maakt
Ik ben daar – luister naar het verlangen
Ik heb je nodig – zending/missie

Een weg ontwikkelen kunnen dat hun leven verrijkt en perspectief geeft aan de wereld. God heeft U nodig om van de wereld een betere plek te maken en U zult onderweg geluk, vervulling en betekenis vinden.

De Ignatiaanse spiritualiteit leidt mij naar vrijheid om steeds vrijer te worden in Christus. Uit eigen ervaring, uit de exercities zoals ook in het dagelijks leven weet ik dat de spanningen die ontstaan een bron van kracht en inspiratie kunnen zijn. Ik vertrouw erop dat ik dit pad niet alleen bewandel – vergezeld door Jezus, zelfs als ik er soms blind voor ben, en door andere mensen. Het perspectief “om God in alle dingen te vinden” leidt mij in de moeilijke uren om dieper te gaan, om vragen te stellen.

Ik werk graag in een academie die wordt gesteund door Jezuïeten en de bisschop: om deze visie te delen als mannen, vrouwen, Jezuïeten en leken, zoekers en vinders, op weg te gaan zonder een plan, in vertrouwen God onderweg te ontmoeten zoals de Emmaüs-leerlingen of door het moment te proeven zoals de vrouw bij de bron van Jacob.

Met Ignatius van Loyola raad ik aan:

Vertrouw op God alsof al het succes van de dingen van jou afhangt, niets van God;
richt echter al uw moeite op de dingen, alsof u niets en alleen God alles doet.

Bekijk video:

Over de auteur

Ulrike Gentner

Ulrike Gentner, geb. 1960, theologe en pedagoge, plaatsvervangend directeur van het Heinrich Pesch Huis in Ludwigshafen en mededirecteur van het Centrum voor Ignatiaans Onderwijs.

Naar de website