Het aantal kerkleden en kerkgangers neemt al jaren gestaag af en steeds minder mensen identificeren zich met christelijke geloofsopvattingen. Tegelijkertijd is er onverminderd behoefte aan zingeving en zoeken mensen naar vormen van spiritualiteit buiten de gebaande, institutioneel-kerkelijke paden. In reactie op deze ontwikkelingen heeft de Protestantse Kerk in Nederland (PKN) in 2012 besloten om geld vrij te maken om honderd ‘pioniersplekken’ te realiseren: experimentele vormen van kerk-zijn, gericht op populaties en sectoren van onze maatschappij, die van de kerk vervreemd zijn.
Een groeiend aantal van deze initiatieven heeft ‘monastieke’ trekken. Denk aan Bid in de binnenkamer, een ‘klooster in the cloud’, met een getijdengemeenschap en een virtueel klooster en Nijkleaster, een nieuwe monastieke gemeenschap rond een historisch kerkje op het Friese platteland, waar spirituele retraites en pelgrimages georganiseerd worden, geïnspireerd op de spiritualiteit van Iona.
Inmiddels maken deze monastieke initiatieven deel uit van de toekomst-agenda van de PKN en wordt het belang onderkend van lerende netwerken die zich expliciet op deze nieuwe gemeenschapsvormen richten. Dat is zeker in het kader van deze studiedag een boeiende ontwikkeling, omdat tegelijkertijd in uw context, die van het religieuze leven, wordt gezocht naar wegen om monastieke spiritualiteit en haar tradities te bewaren en te ontsluiten voor de toekomst.
Die interesse voor nieuwe gemeenschapsvormen geïnspireerd op monastieke spiritualiteit is er trouwens niet alleen binnen de PKN, maar in de breedte van de protestantse wereld. Dan denk ik bijvoorbeeld aan Ki Tov (in Utrecht, in een pand van de Fraters van Tilburg), geïnspireerd door de spiritualiteit van Taizé en het Kleiklooster (in Amsterdam Zuid-Oost), geïnspireerd door de Benedictijnse spiritualiteit.
Inmiddels wordt er binnen het protestantse taalveld gesproken van een ‘nieuwe monastieke’ beweging. Deze terminologie hebben we te danken aan de Amerikaanse publicist Shane Claiborne, die, geraakt door de maatschappelijke problemen in zijn stad en aangestoken door de monastieke idealen van de Benedictus en Franciscus, met vrienden een gastvrije gemeenschap stichtte. Dit initiatief groeide uit tot een beweging van gemeenschappen, die ‘new monasticism’ genoemd wordt. Gemeenschappelijke delers zijn vreedzaam, contemplatief en ‘geordend’ leven, gastvrijheid ten opzichte van vreemdelingen en ecologisch bewustzijn (omschreven in 12 Marks of a New Monasticism, Wilson-Hartgrove, 2005, xii-xiii). Claibornes ideeën inspireren ook jonge, oorspronkelijk orthodoxe protestanten in Nederland, die we terugvinden onder de bewoners en initiatiefnemers van stadskloosters en christelijke leefgemeenschappen.
