Levensboeken van Witte Zusters in Nederland

Marina van Dalen

Persoonlijke ervaringen

Levensboeken van Witte Zusters in Nederland

Marina van Dalen

Persoonlijke ervaringen
[origineel]

Zuster Blien Veldman, die 40 jaar in Tanzania heeft gewerkt als verpleegkundige

Sinds een aantal jaren is er bij de Missiezusters van Onze Lieve Vrouw van Afrika (Witte Zusters) aandacht voor het immateriële erfgoed: verhalen, gebruiken en tradities, de spiritualiteit. Het materiële erfgoed heeft al een herbestemming gevonden: de huizen zijn verkocht, het merendeel van de archieven ligt in het Erfgoedcentrum Nederlands Kloosterleven in Sint Agatha. Ons 150-jarig bestaan enkele jaren geleden heeft geleid tot meer concrete aandacht voor immaterieel erfgoed, evenals het feit dat we binnenkort als congregatie voltooid zijn. Dus is het nu of nooit. Na eerder een boekje, wandelroute en expositie over de congregatie als geheel te hebben ontwikkeld, maken we nu levensboeken met de zusters. De congregatie vindt het heel belangrijk dat de verhalen van de zusters bewaard blijven. Hun eigen kijk op hun leven en werk in Afrika en in Nederland. Waarom hebben ze hiervoor gekozen? Wat deed hen hun roeping volgen? Waar geloofden ze in en wat wilden ze bereiken? Hoe heeft dit uitgepakt? En hoe kijken ze hier uiteindelijk op terug? Bij het vastleggen van hun levensverhalen komen de zusters uitvoerig zelf aan het woord. Latere onderzoekers kunnen zo veel te weten komen over hun eigen terugblik op leven en werk; die individuele stem is in het verleden vaak ondergesneeuwd geweest binnen de congregatie, nu worden ze juist gehoord.

Zuster Angela Brekelmans, jarenlang lerares en hulp-econoom geweest in bisdom Mbeya in Tanzania

Het belangrijkste voor ons is het vastleggen van de ervaringen van de zusters, en dan nadrukkelijk vanuit hun eigen perspectief. Dat doen we door hun levensverhaal te laten optekenen door een professionele schrijfster, Sabine Ticheloven. Eerder hebben we met vrijwilligers gewerkt, maar dit duurde vaak te lang en ging ook moeizamer door gebrek aan ervaring. En we hebben haast, onze zusters hebben tenslotte een gemiddelde leeftijd van 90 jaar! Globaal werken we volgens de methode die is aangereikt door de organisatie Reliëf: Mijn leven in kaart; met ouderen in gesprek over hun levensverhaal, ontwikkeld door Wout Huizing en Thijs Tromp. Het is een instructieboekje met bijbehorende fotokaarten met vragen. Aan de hand van een stamboom en een tijdslijn krijg je zicht op de belangrijkste mensen, data en gebeurtenissen in iemands leven. Vervolgens komt in vier tot vijf interviews van ongeveer anderhalf uur elke levensfase aan bod: jeugd, familie, roeping, werk en missie, terugkomst in Nederland en het heden. De interviewster werkt dit uit en laat het per hoofdstuk teruglezen en corrigeren door de zuster. Op het einde wordt het hele boek nog eens nagelezen en worden er landkaartjes en foto’s aan toegevoegd. Dit gaat naar de drukker en dan is het levensboek klaar. Er worden exemplaren geprint voor de zuster zelf, voor de congregatie (het archief), voor de interviewster en voor de familie. Het hele proces kan gemakkelijk een paar maanden of meer in beslag nemen, afhankelijk van de verhalen van de zuster en de snelheid van de interviewafspraken. Er zijn al zeker 20 levensboeken gemaakt en er zullen er nog enkelen volgen.

Zuster Betsie Rijkers is decennia naailerares en sociaal-pastoraal werkster in verschillende parochies in Tanzania geweest

Het traject geeft de religieuze een waardevolle kans om op haar leven en werk terug te kijken, en om herinneringen op te halen. Soms pijnlijke herinneringen, vaak ook mooie. Voor zusters die in de missie zijn geweest, blijken de verhalen ontelbaar te zijn. Het levensboek geeft de mogelijkheid te reflecteren op wat geweest is en op wat dit uiteindelijk voor jezelf heeft betekend; terugkijkend de dingen een plekje te geven, zonder dat het therapeutisch is. Het wordt wel ‘narratieve zorg’ genoemd en vergt van de interviewster een luisterende, ontvankelijke houding, waarbij zonder oordeel en in de eigen woorden van de zuster de

verhalen in de ik-vorm worden opgetekend. De kunst is om op respectvolle wijze door te vragen bij onduidelijkheden of vervelende ervaringen, waardoor toch het hele verhaal geschreven kan worden. Uiteindelijk is het de verteller zelf die bepaalt wat er wel of niet in het levensboek komt. We merkten bij zusters regelmatig vormen van zelfcensuur: “O, dit moet er maar niet in, want de congregatie zou wel eens kunnen denken dat…” Of: “Mijn familie vindt het vast niet leuk als ik dit vertel…” Of ze vonden dat ze zichzelf teveel op de voorgrond zetten of te belangrijk maakten. Misschien iets typisch vrouwelijks?

Zuster Annie van Breukelen, lerares geweest in Kenya en heeft op (voormalig) Missionair Centrum in Heerlen gewerkt.

Niet alle zusters willen een levensboek; het staat ieder natuurlijk vrij, maar wel maken we duidelijk waarom we dit belangrijk vinden. Vaak zitten er in archieven vooral officiële stukken en zijn de persoonlijke dossiers van elk snippertje eigenheid opgeschoond. Die lacune wordt met de levensboeken aangevuld. Terugkijkend zijn alle 20 geïnterviewde zusters zeer tevreden en trots op hun levensboek. Ze zijn blij dat medezusters, verzorgsters en familieleden het kunnen lezen en dat ze er samen over kunnen spreken. Regelmatig komt het voor dat verhalen nog nooit eerder zijn gehoord en dat die nieuwe aanknopingspunten

bieden voor contact, ook voor jongere familieleden en verzorgsters, die weinig weet hebben van religieus leven.

https://wittezusters.nl/

http://www.sabineticheloven.nl/ schrijfster/interviewster van levensboeken voor (niet-) religieuzen

https://www.relief.nl/product/mijn-leven-in-kaart/  Methodiek Mijn leven in kaart, boek en fotokaarten, geschreven door Wout Huizing van St. Relief, vereniging van christelijke zorgaanbieders. Er is een aparte versie voor het werken met dementerenden.

https://www.vlaamswelzijnsverbond.be/files/tvw%20342-4%20Narratieve%20zorg%20-%20Spruytte%20en%20co.pdf in Vlaanderen is m.n. in de geestelijke gezondheidszorg veel aandacht voor de narratieve benadering. Dit onder het motto: ‘als je mensen vraagt naar zingeving, vertellen ze je hun levensverhaal’.

Over de auteur

Marina van Dalen

Marina van Dalen is theologe en country-manager van de congregatie van Missiezusters van Onze Lieve Vrouw van Afrika in Nederland