De samenwerking HARZER KLÖSTER in het Harzer Tourismusverband e.V. – een benadering van spiritueel reizen.

Melanie Krilleke

Reflectieve artikelen

De samenwerking HARZER KLÖSTER in het Harzer Tourismusverband e.V. – een benadering van spiritueel reizen.

Melanie Krilleke

Reflectieve artikelen
[origineel]

In 2008 kreeg ik een telefoontje van Prof. Dr. Reinhard Roseneck, toenmalig directeur van het Cisterciënzer Museum Kloster Walkenried in de zuidelijke Harz. Hij vroeg mij of ik de kleine Harzer Klostersommer-vereniging, die sinds een jaar bestond, wilde helpen leiden. De oprichters, de vier zeer verschillende voormalige kloosters van Wöltingerode, Walkenried, Michaelstein en Drübeck, hadden besloten een jaarlijkse kloosterzomer in de Harz in te stellen met evenementen van juni tot september. Dat wilde ik wel. Meerdere kloosterzomers later stond een verandering en samenvoeging van toeristische initiatieven rond het thema kloosters en spiritueel reizen in de Harz op de rol, en sinds 2020 is deze bezegeld: de inmiddels zes kloostercomplexen uit Nedersaksen en Saksen-Anhalt vormen nu samen met de leden van de werkgroep Harzer Klosterwanderweg de uitgebreide afdeling HARZER KLÖSTER onder de paraplu van het Harzer Tourismusverband e.V.  Met deze uitbreiding wordt de länderoverschrijdende culturele samenwerking nog doelgerichter in het toeristische zwaartepunt van de Harz geplaatst. De ongeveer 20 partners in deze samenwerking, voormalige kloostersites, kerken en toeristische voorzieningen, vertegenwoordigen samen een grote pool van kennis en ideeën. De Klosterkammer Hannover en de Stichting Cultureel Erfgoed Braunschweig alsmede de Stichting Werelderfgoed in de Harz geven een duidelijk signaal af als partners voor de toekomst van het kloosternetwerk, evenals de dragende organisaties van de voormalige kloosters zoals de Protestantse Kerk Midden-Duitsland en de Cultuurstichting Saksen-Anhalt. En terecht: de kloosters in de Harz hebben eeuwenlang de culturele en economische ontwikkeling van het cultuurlandschap in de Harz bepaald.  Het doel van de samenwerking is verschillende doelgroepen te inspireren met een gevarieerd aanbod voor het rijke kloostererfgoed.

"De poort is open, het hart nog meer..." een uitdaging

Dat de kloosters in de Harz niet alleen als toeristische bestemmingen worden gezien, maar dat de bijzondere kern van de kloosterinstellingen in de vorm van spiritueel toerisme en spirituele aanbod wordt uitgewerkt en gecommuniceerd, is de missie en zorg van de HARZER KLÖSTER in haar toeristische context.

Vooral in de Harz als centraal gelegen middelgebergte en populaire reis- en wandelbestemming, valt steeds meer op hoezeer mensen onderweg en op zoek zijn. Kloosters lijken in deze tijden bijzondere plaatsen van verlangen te zijn, en de vraag naar pelgrimstochten en spirituele aanbod neemt in deze tijden van crisis toe. Hoewel het aantal kerkleden nog steeds gestaag daalt, lijken het kloostertoerisme en de pelgrimsroutes hiervan geen hinder te ondervinden, waarschijnlijk ook omdat er geen directe geloofsbelijdenis wordt verwacht als voorwaarde om deze bron aan te boren. “De poort staat open, het hart nog meer…” is een mooie en tegelijk altijd actuele uitnodiging van een religieuze gemeenschap die wij vaak plaatsen aan het begin van een Harzer kloosterzomer. Maar wat betekent deze uitnodiging voor ons als kloosters in de Harz met kloostercomplexen in de deelstaten Nedersaksen en Saksen-Anhalt, die wat hun religieus erfgoed betreft zeer verschillend zijn? Enerzijds blijkt dit uit stichtingen die de presentatie van de kloostersites een uitgesproken seculiere missie willen meegeven. Anderzijds zijn er partners met een uitgesproken religieuze missie. Het is dus een voortdurende uitdaging om poorten en deuren open te houden.

Over de inhoud en de reikwijdte van de term “Spiritueel Toerisme” zijn tal van beschouwingen te geven, die hier te ver voeren.  De vaak verwarrende mengeling van kwalitatief hoogstaand aanbod, folklorisme, nostalgie, esoterie en zelfverwerkelijking op de algemene markt van spirituele reizen stelt onze kloosters voortdurend voor nieuwe opgaven met het oog op al even uiteenlopende motieven van gasten. Wat willen we onze gasten meegeven? Waar kan de vonk overslaan in een wereld waar het vuurwerk van mogelijkheden alles lijkt te overtreffen? Bestaat er een richtlijn voor evenementenconcepten in het spiritueel toerisme?

Het aanbod moet actueel zijn maar ook traditie uitstralen, spiritueel maar niet esoterisch, modern maar niet willekeurig, geschikt voor de doelgroep maar niet iedere wens bedienen, recht doen aan de waardigheid van de plek maar niet stoffig overkomen, oude rituelen waarderen en ruimte laten voor nieuwe – een koorddans die bij elke nieuwe uitdaging opnieuw wordt bekeken.

Workshop over spiritueel reizen

Een workshop van de kloosters van de Harz in januari 2022 diende onder meer om te communiceren over het fenomeen van het spirituele reizen. Het was in het bijzonder interessant om te zien hoe de vertegenwoordigers van de toeristenbureaus voor een deel voor de eerste keer heel open op dit onderwerp ingingen en terecht vroegen naar hulp in de oriëntatie op dit gebied vroegen. De workshop maakte een vruchtbare uitwisseling mogelijk met “best practice”-voorbeelden uit het klooster Chorin in Brandenburg en het project “Spirituele zomer in Zuid-Westfalen”, waarbij het onder andere ging over ervaringen met gasten en kwaliteitscriteria als voorwaarde voor een goed aanbod. “Ik leer de persoon kennen die naar ons toekomt en iets wil aanbieden, en ik laat mijn innerlijke kompas spreken”, zegt de jarenlange organisatrice van de Spirituele Zomer, Susanne Falk. Het ging in de workshop ook over de vraag of er een “kern” is waarmee zich alle vormen van aanbod zich uiteindelijk kunnen verhouden.

Onze benadering van een spirituele "kern”

Wat de kloosters in de Harz betreft, is het de moeite waard te kijken naar hun diversiteit: onderwijs, distillatie, landbouw, tuinbouw, visteelt, gastronomie, handel, ambachten, kunst, muziek en cultuur. Dit zijn allemaal voorbeelden van kloostertradities die naar een moderne tijd zijn getild, het zijn tekenen van de strijd voor zowel economische als culturele ontwikkeling als voor het behoud van de plaatsen. Het klooster van Wöltingerode, bijvoorbeeld, heeft een economisch succesvolle tak ontwikkeld die nauwelijks kan voldoen aan de vraag naar bruiloftsfeesten die op zoek zijn naar een romantische omgeving. Aan de ene kant zijn het plaatsen voor cultureel “welbevinden”, aan de andere kant zijn het plaatsen die kunnen confronteren – met een traditie, met voorschriften, maatregelen, verzaking. Kloosterthema’s kunnen een weerspiegeling zijn van iemands eigen wortels, of dat nu familie, afkomst, werk of religie is. Kloosterplaatsen nodigen ons uit om deze ruimten te gebruiken en te verlevendigen. Hoezeer de grandioze architectuur van kloostergebouwen ons ook wil doen geloven in hun schijnbare onkwetsbaarheid, kloosters weten heel goed van breuken en verval. Zij kunnen ons vertellen over hun weg, hoe het bouwen van bruggen tussen verleden en heden kan lukken, hoe zij slimme strategieën hebben ontwikkeld voor zeer verschillende nieuwe beginpunten – in het Harzgebergte als distilleerderij of museum, als conferentiecentrum of muziekacademie, als hotel en evenementenlocatie, en dit sluit een plaats van rust en retraite niet noodzakelijkerwijze uit. Een beeld voor dit niet-opgeven is de bekende ansichtkaart “Vallen, opstaan, je kroontje rechtzetten en doorgaan” – een gevoel dat iedereen kent.

Terug naar de toeristen in de kloosters in de Harz en een blik op wat kan blijven: De geur van oude kruiden en de verhalen die verteld worden in de betoverende en liefdevol onderhouden kloostertuinen van Michaelstein, de distilleerkunst van de kloosterdistilleerderij Wöltingerode en de gastvrijheid van het klooster Drübeck raken een kern. De voelbare kracht van het vrouwenklooster Brunshausen, de stilte van een meditatie te midden van honderden kaarsen en een gemeenschappelijke eenvoudige kloostermaaltijd laten iets na. De vonk heeft niet altijd iets groots of luidruchtigs nodig, maar wel iets echts. Het prachtige “Stille Uur” in het klooster van Chorin in Brandenburg maakt zo’n moment mogelijk. En niet te vergeten wandelen en pelgrimeren op de kloosterwandelroute, waar men in stilte en stap voor stap de natuur en zichzelf kan ontmoeten.

Wat is een klooster zonder zijn spirituele kern? Is het alsof je een mooie bloem ruikt die niet geurt?

De Landesbischof van de Evangelisch-Lutherse Kerk in Braunschweig, dr. Christoph Meyns, besloot zijn toespraak bij de opening van de HarzerKlosterSommer 2016 in Kloster Drübeck met de volgende woorden:

“Ik pleit er sterk voor om ruimte te geven aan de spirituele kern waar (de kloosters) voor staan, aan het innerlijke spirituele communicatieproces dat eeuwenlang in hen levend was. …vruchtbaar te maken voor het welzijn van het individu in alle vrijheid, zonder vermenging met politieke eisen of sociale verwachtingen…Samenvattend: in onze kloosters hebben we een enorme culturele schat die in de loop van vele eeuwen is gegroeid en die steeds weer verder ontwikkeld moet worden. Naast al het andere dat erbij hoort, wilde ik herinneren aan de diepe spirituele dynamiek die van hen is uitgegaan en die volgens mij de moeite waard is om te ontdekken, nieuw leven in te blazen en te koesteren”.

Hebben jullie eigenlijk nog “echte” kloosters, vragen mensen mij soms als ik vertel over onze Harzer kloostervereniging.  De vraag laat vermoeden wat er bedoeld werd – nee, hebben we niet, voor zover het levende religieuze gemeenschappen betreft. Maar de diversiteit van het kloosterleven vandaag laat nog andere dimensies vermoeden van wat “echt” zou kunnen zijn.  In het beleefbaar maken van spirituele ruimten vermengt zich wat bezoekers meegebracht hebben met dat wat vreemd is, die verbinding zou verlangen kunnen zijn.  Het horen van muziek in de kloostergangen van Michaelstein, de geur en het licht van honderden kaarsen in de kloostergangen tijdens de “Paasnacht van de Open Deur” in Walkenried zorgen voor een gevoel van geluk, men gaat “geïnspireerd” naar huis. Als men openstaat voor de boodschap van ‘doorbeden’ muren en de resonantie die zij opwekken, worden er ervaringen opgedaan, ontstaan er vragen die aan iemand gesteld willen worden. Dan is het goed als de innerlijke kern tot bloei komt. Spiritueel toerisme is een uiterst verantwoordelijke onderneming, zoals we tijdens de workshop uit de vele vragen hebben kunnen opmaken. Doorslaggevend voor wat wordt meegenomen is een geslaagde communicatie tussen degenen die met de ruimten vertrouwd zijn en degenen die er binnenkomen. Een goed spiritueel aanbod zal moeten worden afgemeten aan het succes van die relatie, of die creatief, empathisch, op ooghoogte en zinvol vorm gegeven wordt, en aan de vraag of er in de kloosters vertalers en bruggenbouwers zijn voor die gemeenschappelijke taal. Laten we daar eenvoudigweg over in gesprek blijven.

Over de auteur

Melanie Krilleke

OLYMPUS DIGITAL CAMERA